Παρουσίαση Έκθεσης Πεπραγμένων Έτους 2008 Αρχής Προστασίας Δεδομένων

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το 2008, η Αρχή διεκπεραίωσε 1838 υποθέσεις, στις οποίες συγκαταλέγονται προσφυγές ή καταγγελίες, ερωτήματα, γνωστοποιήσεις και αιτήσεις για άδεια τήρησης αρχείου ευαίσθητων δεδομένων ή διαβίβασης σε χώρες εκτός Ε.Ε.. Σε 69 περιπτώσεις η εξέταση των υποθέσεων ολοκληρώθηκε με την έκδοση Απόφασης από την Ολομέλεια ή το Τμήμα.

Ειδικότερα, η Αρχή εξέτασε 263 προσφυγές ή καταγγελίες και 596 ερωτήματα υπευθύνων επεξεργασίας ή πολιτών σχετικά με τη νομιμότητα συγκεκριμένης επεξεργασίας ή τον τρόπο εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας. Ερεύνησε 892 γνωστοποιήσεις αρχείων και επεξεργασιών, από τις οποίες οι 477 αφορούσαν στην εγκατάσταση και λειτουργία κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης. Χορήγησε ή ανανέωσε 87 άδειες τήρησης αρχείων ευαίσθητων δεδομένων και διαβίβασης δεδομένων σε χώρες εκτός ΕΕ

Περαιτέρω η Αρχή ασχολήθηκε με 44 υποθέσεις πρόσβασης και αντίρρησης σχετικά με το Πληροφοριακό Σύστημα Σενγκεν.

Ακόμα, η Αρχή πραγματοποίησε 5 διοικητικούς ελέγχους αρχείων και επεξεργασιών στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, την Ελληνική Αστυνομία και την εταιρεία «CALINO Α.Ε.».

Σε 24 από τις αποφάσεις της Αρχής επιβάλλονται κυρώσεις σε υπευθύνους επεξεργασίας. Σε 18 περιπτώσεις η Αρχή επέβαλε πρόστιμο το ύψος του οποίου κυμάνθηκε από 3.000 έως 150.000 Ευρώ. Συνολικά, η Αρχή επέβαλε πρόστιμα ύψους 673.000 Ευρώ. Σε 8 περιπτώσεις επιβλήθηκε η κύρωση της προειδοποίησης και σε 4 περιπτώσεις η Αρχή διέταξε την ολική ή μερική καταστροφή αρχείων δεδομένων. Η Αρχή επέβαλε τις κυρώσεις για παραβίαση κυρίως των διατάξεων που αναφέρονται στις προϋποθέσεις επεξεργασίας, τη γνωστοποίηση και την υποχρέωση λήψης άδειας επεξεργασίας ευαίσθητων δεδομένων ή διαβίβασης δεδομένων σε χώρες εκτός ΕΕ, την ενημέρωση και το δικαίωμα πρόσβασης και αντίρρησης των υποκειμένων και την ασφάλεια των δεδομένων, αλλά και των διατάξεων της Οδηγίας 1122-2000 της Αρχής για τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Από επικοινωνιακής πλευράς, η Αρχή παρέχει σε καθημερινή βάση συμβουλές και διευκρινίσεις σε φυσικά πρόσωπα και υπευθύνους επεξεργασίας για την ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας που αφορά την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Με την ευκαιρία του εορτασμού της Ευρωπαϊκής Ημέρας Προστασίας Δεδομένων η Αρχή διοργάνωσε στις 28.1.2008 συνέντευξη τύπου στα γραφεία της, όπου συζητήθηκαν επίκαιρα θέματα και παρουσιάστηκε η νέα δικτυακή πύλη της Αρχής. Το Νοέμβριο 2008 η Αρχή πραγματοποίησε στην Πάτρα σε συνεργασία με το Δικηγορικό Σύλλογο Πατρών ενημερωτική ημερίδα στην οποία συμμετείχαν δικηγόροι και δικαστικοί λειτουργοί. Επίσης, εκπρόσωποι της Αρχής συμμετείχαν ως ομιλητές ή συντονιστές σε συνέδρια και ημερίδες. Τέλος, η νέα δικτυακή πύλη της Αρχής www.dpa.gr, της οποίας η αναβάθμιση ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2007, αποτελεί πλέον ένα από τα κύρια επικοινωνιακά μέσα της.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

Για πρώτη φορά η Αρχή συμμετείχε σε ευρωπαϊκό έργο διδυμοποίησης με το Γραφείο Ιθαγένειας και Μετανάστευσης του Υπουργείου Εσωτερικών της Λετονίας, που αποτελεί μεταφορά τεχνογνωσίας, εν προκειμένω στον τομέα της επεξεργασίας δεδομένων μεταναστών. Ελεγκτές της Αρχής επεξεργάστηκαν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη βελτίωση των όρων της τήρησης φακέλων μεταναστών, που αποτελείται από παρεμβάσεις στην οργανωτική δομή της αρμόδιας δημόσιας υπηρεσίας, νομοθετικά μέτρα και εσωτερικούς κανονισμούς, διαδικασίες χειρισμού φυσικών αρχείων, οργάνωσης και ασφάλειας των πληροφοριακών συστημάτων.

Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, η Αρχή συμμετέχει σε όργανα, επιτροπές και ομάδες εργασίας της Ε.Ε., συνεργάζεται με τις αντίστοιχες Αρχές των κρατών μελών της ΕΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και με Αρχές τρίτων χωρών. Ειδικότερα συμμετέχει στις εργασίες της Ομάδας Εργασίας του άρθρου 29 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ, όπου εκπροσωπούνται όλες οι Αρχές των κρατών μελών, καθώς και σε υποομάδες αυτής που συγκροτούνται για την προετοιμασία των εγγράφων που στη συνέχεια υιοθετούνται από την Ολομέλεια. Επίσης, συμμετέχει στις εργασίες των Κοινών Εποπτικών Αρχών Ελέγχου Σένγκεν, Ευρωπόλ και Τελωνείων, καθώς και στην Ομάδα Ελέγχου Eurodac, την Επιτροπή Προσφυγών της Ευρωπόλ, την Ομάδα Εργασίας για την Αστυνομία και τη Δικαιοσύνη, την Ομάδα Εργασίας για την καταπολέμηση του spam. Συμμετέχει επίσης, στη Διεθνή Συνδιάσκεψη και την Εαρινή Σύνοδο των Επιτρόπων και Αρχών Προστασίας Δεδομένων της Ε.Ε., τη Διάσκεψη της Γαλλόφωνης Ένωσης Αρχών Προστασίας Δεδομένων και τη Διεθνή Ομάδα Εργασίας για την Προστασία Δεδομένων στον Τηλεπικοινωνιακό Τομέα.

Τα ειδικότερα θέματα που αναλύονται από την Ο.Ε. του άρθρου 29 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ αλλά και άλλα όργανα, όπως τη Διεθνή Συνδιάσκεψη των Επιτρόπων και Αρχών Προστασίας Δεδομένων συνδέονται με τις νέες τεχνολογικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις, δηλαδή με καινοφανείς τομείς όπου διαπιστώνεται ανάγκη ενιαίας ερμηνείας και εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου. Πολύ συνοπτικά τα θέματα που απασχόλησαν συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση τόσο σε επίπεδο οικονομικών συναλλαγών και συνεργασιών, παροχής πληροφορίας και κοινωνικών επαφών με τη βοήθεια της τεχνολογίας, όσο και σε επίπεδο συντονισμένων δράσεων των δημόσιων αρχών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος.

Έτσι η Ο.Ε. του άρθρου 29 ασχολήθηκε κυρίως: α) με τη διευκρίνιση των νομικών ζητημάτων που αναφύονται από την υιοθέτηση των λεγόμενων εταιρικών δεσμευτικών κανόνων μεταξύ εταιριών ενός ομίλου για τη διαβίβαση των δεδομένων σε εταιρίες τους που εδρεύουν εκτός Ε.Ε. β) με τις προϋποθέσεις επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων από εταιρίες που παρέχουν μηχανές αναζήτησης πληροφοριών στο διαδίκτυο. γ) με τις προϋποθέσεις επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων από τους παρόχους υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης αλλά και τους ίδιους τους χρήστες. δ) με την ενίσχυση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες στο πλαίσιο της τροποποίησης της σχετικής Οδηγίας 2002/58/ΕΚ. ε) τέλος, με την προστασία των προσωπικών δεδομένων των ανηλίκων στα σχολεία αλλά και κατά τη χρήση του διαδικτύου.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

1. Πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα

Η σχέση μεταξύ του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης του ατόμου (άρθρο 9Α Σ) και της επίσης συνταγματικά κατοχυρωμένης αρχής της διαφάνειας (με τις ειδικότερες εκφάνσεις του δικαιώματος στην πληροφόρηση, άρθρο 5Α Σ και του δικαιώματος πρόσβασης στα διοικητικά έγγραφα, άρθρο 10 παρ. 3 Σ) απασχόλησε ιδιαίτερα την Αρχή κατά τη διάρκεια του 2008. Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει ιεραρχική σειρά μεταξύ των ανωτέρω δικαιωμάτων, η ταυτόχρονη εφαρμογή των νομοθετικών διατάξεων που εξασφαλίζουν την πρόσβαση του πολίτη στα δημόσια έγγραφα (άρθρο 5 ΚΔΔιαδ) αφενός και την προστασία των προσωπικών δεδομένων (Ν. 2472/1997) αφετέρου συνιστά αρκετές φορές πρόκληση. Ένα μεγάλο ποσοστό των αιτήσεων, που αγγίζει το 20% του συνολικού αριθμού των εισερχομένων ερωτημάτων, προέρχεται από υπηρεσίες του δημόσιου τομέα, οι οποίες ζητούν να πληροφορηθούν, εάν είναι επιτρεπτή η πρόσβαση του πολίτη σε δημόσια έγγραφα που περιέχουν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα.

Η Αρχή ερμηνεύοντας τις κρίσιμες διατάξεις έχει κρίνει ότι η έννοια της «ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής» δεν ταυτίζεται αλλά είναι στενότερη της έννοιας των προσωπικών δεδομένων. Προς την ίδια κατεύθυνση και το Πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΠΕΚ) έχει κρίνει ότι όλα τα προσωπικά δεδομένα δεν είναι ικανά εκ της φύσεώς τους να θίξουν την ιδιωτική ζωή κάποιου προσώπου, ενώ τέτοιο αποτέλεσμα μπορούν να επιφέρουν τα ευαίσθητα δεδομένα, που σχετίζονται με τη φυλετική ή εθνική προέλευση, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, την υγεία και τη σεξουαλική ζωή (Απόφαση της 8ης Νοεμβρίου 2007 στην υπόθεση Τ-194/04, Bavarian Lager κατά Επιτροπής).

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι η αλληλεπίδραση και οι τριβές μεταξύ του δικαιώματος πρόσβασης στα δημόσια έγγραφα και του δικαιώματος προστασίας των προσωπικών δεδομένων δεν απασχολεί μόνο τον ελληνικό νομικό κόσμο αλλά και τον ευρωπαϊκό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη προτείνει την τροποποίηση του Κανονισμού 1049/2001 για την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα των υπηρεσιών της ΕΕ, προκειμένου, μεταξύ άλλων, να ρυθμιστεί με προσφορότερο τρόπο η σχέση μεταξύ των δύο δικαιωμάτων.

.Η Αρχή παρακολουθώντας τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα του ζητήματος για την καλή λειτουργία της Διοίκησης έχει προχωρήσει στη σύσταση Ομάδας Εργασίας, η οποία θα επιχειρήσει με οδηγίες να συμβάλει στη μείωση της «αμηχανίας» που αισθάνεται η Διοίκηση, όταν χειρίζεται αιτήματα πρόσβασης σε δημόσια έγγραφα. Πάντως για τη ριζική αντιμετώπιση του ζητήματος απαιτείται νέα νομοθετική ρύθμιση.

2. Κλειστά Κυκλώματα Τηλεόρασης.

Τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης απασχολούν επίσης σε μεγάλο βαθμό την Αρχή. Οι υποβαλλόμενες γνωστοποιήσεις εγκατάστασης και λειτουργίας των κυκλωμάτων αυτών αυξάνονται με γρήγορο ρυθμό (30% σε σχέση με το 2007), ενώ ακόμα μεγαλύτερη αυξητική τάση παρουσιάζεται στις καταγγελίες και τα ερωτήματα (50% σε σχέση με το 2007).

Οι κάμερες αποτελούν ένα εργαλείο που σήμερα αξιοποιείται από τους υπευθύνους επεξεργασίας με κύριο σκοπό την ασφάλεια εγκαταστάσεων ή προσωπικού. Σε πολλές όμως από τις υποθέσεις που έχουν απασχολήσει την Αρχή, διαφαίνεται ότι η εγκατάστασή τους γίνεται χωρίς ιδιαίτερη περίσκεψη και αντιμετωπίζεται ως πανάκεια για την επίλυση προβλημάτων ασφάλειας.

Από τις εισερχόμενες καταγγελίες οι περισσότερες αφορούν στην παράνομη εγκατάσταση κλειστών κυκλωμάτων σε πολυκατοικίες και οικίες. Σε πολλές περιπτώσεις υποκρύπτεται προϋπάρχουσα ιδιωτική διένεξη, η οποία δεν θα έπρεπε να άγεται ενώπιον της Αρχής. Ένα σημαντικό, επίσης, τμήμα υποθέσεων, αφορά σε κλειστά κυκλώματα εντός εργασιακών χώρων, όπου ενδέχεται να πραγματοποιείται παρακολούθηση εργαζομένων (βλ. Αποφάσεις 45, 49, 56/2008). Η Αρχή ασχολήθηκε, ακόμα, με την εγκατάσταση καμερών σε χώρους εστίασης και ψυχαγωγίας και έκρινε ότι η λειτουργία κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης που μεταδίδει χωρίς συγκατάθεση των πελατών, εικόνα «ζωντανά» στο διαδίκτυο είναι παράνομη, (βλ. Απόφαση 20/2008). Παράνομη κρίθηκε, τέλος, και η εγκατάσταση κλειστών κυκλωμάτων παρακολούθησης σε δύο σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ειδικότερα στον αύλειο χώρο του ενός και στους διαδρόμους του δεύτερου σχολείου αντίστοιχα, καθώς ο σκοπός της εν λόγω επεξεργασίας (ασφάλεια κτιριακών εγκαταστάσεων και έλεγχος εισόδου αυτοκινήτων/τρίτων προσώπων) θα μπορούσε να επιτευχθεί με λιγότερο επαχθή για τα υποκείμενα των δεδομένων μέσα (βλ. Απόφαση 27/2008).

Η Αρχή με βάση την εμπειρία των τελευταίων ετών ετοιμάζει αναθεώρηση της οδηγίας για τα κλειστά κυκλώματα, ώστε να διευκρινισθούν διάφορα θέματα που έχουν προκύψει από τη λειτουργία τους. Παράλληλα μελετάται και η έκδοση εγχειριδίου με αναλυτικές οδηγίες προς τους υπευθύνους επεξεργασίας, κατηγοριοποιημένες ανά δραστηριότητα.

3. Ανεπιθύμητη Ηλεκτρονική Επικοινωνία

Τα θέματα αζήτητης ηλεκτρονικής επικοινωνίας (email, SMS και τηλεφωνικών κλήσεων) αποτελούν αντικείμενο συχνών παραπόνων των πολιτών. Η Αρχή συμμετέχει ενεργά σε Ευρωπαϊκά και Διεθνή όργανα συντονισμού της δράσης των φορέων καταπολέμησης των ανεπιθύμητων μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (spam). Στην Ελλάδα διαπιστώθηκε ότι πολλές εταιρείες στέλνουν διαφημιστικά email χωρίς να λαμβάνουν τη συγκατάθεση των παραληπτών, δίνοντας απλά τη δυνατότητα διαγραφής μετά την αποστολή του μηνύματος (πρακτική γνωστή ως opt-out). Η ενέργεια αυτή έρχεται σε αντίθεση με το ελληνικό και κοινοτικό δίκαιο, όπου προβλέπεται η συγκατάθεση πριν την αποστολή διαφημιστικών μηνυμάτων (opt-in). Επίσης, διαπιστώθηκε ότι σε αρκετές περιπτώσεις οι υπεύθυνοι επεξεργασίας χρησιμοποιούν λίστα διευθύνσεων email που έχουν προμηθευθεί από τρίτες εταιρείες.

Η Αρχή απευθύνει συστάσεις στους υπευθύνους επεξεργασίας, ώστε να συμμορφωθούν με το νόμο, ενώ έχει ήδη πραγματοποιήσει έλεγχο σε εταιρεία που εμπορεύεται λίστες με email. Η υπόθεση έχει συζητηθεί ενώπιον της Αρχής κατά το τρέχον έτος και αναμένεται η έκδοση απόφασης. Επίσης, ετοιμάζεται πράξη της Αρχής με την οποία θα οριστούν μέτρα που πρέπει να λαμβάνουν οι πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου για την καταπολέμηση του spam. Τα μέτρα αυτά έχουν παρουσιαστεί στους παρόχους σε συνάντηση εργασίας το 2008.

Αύξηση παρουσιάζεται και στην αποστολή διαφημιστικών SMS (σύντομων γραπτών μηνυμάτων). Με την απόφαση 69/2008 κρίθηκε ότι τα SMS αποτελούν μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και άρα η αποστολή τους προϋποθέτει την ύπαρξη προηγούμενης συγκατάθεσης. Με την ίδια απόφαση κρίθηκε, επίσης, ότι η κατάρτιση καταλόγου με τυχαίους αριθμούς κινητών τηλεφώνων και με σκοπό την αποστολή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου συνιστά αυτοματοποιημένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων και άρα εμπίπτει στην αρμοδιότητα της Αρχής.

Μεγάλο τμήμα καταγγελιών αφορά σε τηλεφωνικές οχλήσεις. Παρά το ότι από το 2007 η Αρχή έχει αποφανθεί ότι οι τηλεφωνικές κλήσεις για διαφημιστικούς σκοπούς, επιτρέπονται μόνο αν ο συνδρομητής έχει συγκατατεθεί εκ των προτέρων, πολλές εταιρείες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το τηλέφωνο ως μέσο μαζικής προώθησης των προϊόντων τους. Η πλειονότητα των καταγγελιών αφορά εταιρείες του τραπεζικού και του τηλεπικοινωνιακού τομέα καθώς και εταιρείες τηλεμάρκετινγκ. Η Αρχή έχει επεξεργαστεί τις υπάρχουσες σχετικές καταγγελίες (εκκρεμούν πάνω από 300) και ετοιμάζει την έκδοση συστάσεων προς τις εταιρείες αυτές, ώστε η χρήση του τηλεφώνου για διαφημιστικούς σκοπούς να πραγματοποιείται σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου, τερματίζοντας την περίοδο επιεικούς αντιμετώπισής τους από την Αρχή.

4. Χρηματοπιστωτικός Τομέας

Η Αρχή κατά τη διάρκεια του έτους 2008 συνέχισε να δέχεται μεγάλο αριθμό καταγγελιών από πολίτες σχετικά με παράνομη επεξεργασία δεδομένων τους από τράπεζες (μεγάλη καθυστέρηση στην ικανοποίηση του δικαιώματος πρόσβασης, συλλογή πολλών προσωπικών στοιχείων για κάθε συναλλαγή κλπ). Η Αρχή κάλεσε σε πολλές περιπτώσεις τις τράπεζες να διευκολύνουν την πρόσβαση των πελατών τους στα στοιχεία που τους αφορούν δίνοντας, όπου έκρινε απαραίτητο, σχετικές οδηγίες, ενώ έχει ήδη ξεκινήσει επικοινωνία με αυτές για το εύρος των στοιχείων που ζητούν στις διάφορες συναλλαγές. Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι πρόσφατα έχουν επέλθει αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει στον τραπεζικό τομέα βάσει κοινοτικών οδηγιών, κυρίως ως προς την εκτίμηση των πιστωτικών κινδύνων και τον εντοπισμό ύποπτων συναλλαγών.

Η κοινοτική αλλά και εθνική υποχρέωση για την προηγούμενη γνωμοδότηση της Αρχής σχετικά με κάθε ρύθμιση που αφορά την επεξεργασία και προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δεν τηρήθηκε, όπως διαπίστωσε η Αρχή, σε δύο πρόσφατες περιπτώσεις. Ωστόσο, η Αρχή έκρινε σκόπιμο να αποστείλει τις απόψεις της, έστω και όψιμα. Πρόκειται για διατάξεις σε δύο νομοσχέδια που αφορούν αφενός τα αρχεία δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς και αφετέρου τη διαβίβαση στοιχείων οφειλετών σε εισπρακτικές εταιρίες.

Για την πρώτη ρύθμιση, η Αρχή ζήτησε να υπάρξει προσθήκη που να προβλέπει την άμεση διαγραφή δεδομένων επιταγών και συναλλαγματικών συνολικού ποσού έως 5.000 ευρώ όταν υπάρχει αποδεδειγμένη εξόφληση ή τακτοποίησή τους. Ζήτησε ακόμα να διαγράφεται κάθε δεδομένο του αρχείου με την πάροδο του αντίστοιχου χρόνου τήρησης που προβλέπεται για την κατηγορία στην οποία αυτό υπάγεται και να μην συναρτάται με την πάροδο του χρόνου τήρησης άλλης κατηγορίας δεδομένων. Δυστυχώς, οι παρατηρήσεις της Αρχής ενσωματώθηκαν εν μέρει στον πρόσφατο νόμο.

Στη δεύτερη περίπτωση, με δεδομένο ότι η γενικότερη δράση και οι πρακτικές των εισπρακτικών εταιριών δεν υπάγονται στα ζητήματα που έχει αρμοδιότητα να επιλύσει η Αρχή, οι παρατηρήσεις της επικεντρώθηκαν στη διαβίβαση στοιχείων οφειλετών και στην τήρηση του σχετικού αρχείου από τις εταιρίες αυτές. Σχεδόν το σύνολο των παρατηρήσεων έχουν ενσωματωθεί στον σχετικό νόμο.

5. Εργασιακές σχέσεις

Οι περισσότερες από τις υποθέσεις στον τομέα των εργασιακών σχέσεων αφορούν τη χρήση κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης σε χώρους εργασίας, την παράλειψη ικανοποίησης του δικαιώματος πρόσβασης εργαζομένων σε προσωπικά δεδομένα τους που τηρεί ο εργοδότης (ιδίως, σχετικά με την αξιολόγησή τους), την παράλειψη χορήγησης δεδομένων συνυποψηφίων τους σε διαδικασίες αξιολόγησης για τους σκοπούς του ελέγχου της τήρησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης και της αναγνώρισης, άσκησης και υπεράσπισης δικαιώματος, τη διαβίβαση δεδομένων εργαζομένων σε τρίτες χώρες, την εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων εσωτερικού συναγερμού (Whistleblowing). Ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων βρίσκεται σε συνεχή άνοδο τα τελευταία χρόνια, γεγονός που καταδεικνύει ότι οι εργαζόμενοι παρουσιάζονται περισσότερο ενημερωμένοι για το περιεχόμενο και την έκταση των δικαιωμάτων τους.

Πολλές από τις υποθέσεις αυτές εισάγονται με πρωτοβουλία συλλογικών εκπροσώπων των εργαζομένων (συνήθως, από σωματεία και, σπανιότερα, από συμβούλια εργαζομένων). Στον ιδιωτικό τομέα, πολλές υποθέσεις έχουν εισαχθεί με πρωτοβουλία του Νομικού Τμήματος της ΓΣΕΕ, γεγονός που καταδεικνύει το φόβο των εργαζομένων απέναντι στο ενδεχόμενο εργοδοτικών αντιποίνων, μολονότι η Οδηγία 115/2001 της Αρχής για την Επεξεργασία δεδομένων των εργαζομένων ρητά ορίζει ότι «η άσκηση των δικαιωμάτων που προβλέπονται από το Ν. 2472/1997 (...) δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να έχει δυσμενείς συνέπειες για τον εργαζόμενο, αφού έτσι θα αναιρούνταν ο σκοπός του νόμου».

Επισημαίνεται ότι το ΥΠΕΣΔΑ εξέδωσε δύο εγκυκλίους σχετικά με την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εργαζομένων για το σκοπό του ελέγχου της τήρησης του ωραρίου εργασίας των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα, ανταποκρινόμενο σε ισάριθμα έγγραφα της Αρχής, που περιείχαν σχετικές συστάσεις. Η πρώτη εγκύκλιος αφορά την απαγόρευση χρήσης βιομετρικών μεθόδων, όπως εκείνη της δακτυλοσκόπησης, για το σκοπό του ελέγχου της τήρησης του ωραρίου εργασίας των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα. Η δεύτερη αφορά την απαγόρευση χρήσης κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης για τον ίδιο σκοπό επεξεργασίας.

6. Έλεγχος του Εθνικού Τμήματος του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν

Η Συμφωνία Σένγκεν και η Σύμβαση Εφαρμογής της Συμφωνίας Σένγκεν, προβλέπουν τη λειτουργία του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν (Schengen Information System – SIS), στο οποίο κάθε συμβαλλόμενο κράτος καταχωρίζει πληροφορίες για καταζητούμενα ή ανεπιθύμητα πρόσωπα.

Ως εγγύηση των δικαιωμάτων των πολιτών η Σύμβαση προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη λειτουργία μιας ανεξάρτητης Αρχής Ελέγχου σε κάθε συμβαλλόμενο κράτος. Στην Ελλάδα την αρμοδιότητα αυτή έχει αναλάβει η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.

Παράλληλα, με βάση τη νομοθεσία για την είσοδο και παραμονή αλλοδαπών στην Ελλάδα, λειτουργεί και ο Εθνικός Κατάλογος Ανεπιθύμητων Αλλοδαπών (ΕΚΑΝΑ), στον οποίο οι εγγραφές συντελούνται με βάση ευρύτερα κριτήρια από ότι στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένας αλλοδαπός ο οποίος έχει καταχωρηθεί στον ΕΚΑΝΑ, δεν είναι απαραίτητα καταχωρημένος και στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν. Η Αρχή είναι αρμόδια να ελέγχει και τη νομιμότητα των καταχωρίσεων στον ΕΚΑΝΑ.

Το έτος 2008 κατατέθηκαν ενώπιον της Αρχής 79 προσφυγές πολιτών προερχομένων από 11 χώρες, με αίτημα τη διαγραφή της καταχώρισής τους από το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν ή/και από τον ΕΚΑΝΑ. Στην πλειοψηφία τους οι προσφεύγοντες ήταν υπήκοοι Ρωσίας (ποσοστό 37,97%), Αλβανίας (ποσοστό 32,91%) και Ουκρανίας (ποσοστό 6,33%). Διεκπεραιώθηκαν 44 υποθέσεις και σε 37 περιπτώσεις έγινε δεκτό το αίτημα διαγραφής της καταχώρησης.

Στις περισσότερες περιπτώσεις η διαγραφή αλλοδαπών από το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν και από τον ΕΚΑΝΑ, γίνεται για τους ακόλουθους λόγους : κρίνεται παγίως ότι μόνη η ανάκληση της ελληνικής ιθαγένειας λόγω υπόνοιας χρήσης πλαστών δικαιολογητικών, χωρίς ποινική καταδίκη του αλλοδαπού, δεν συνιστά λόγο εγγραφής του στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν και στον ΕΚΑΝΑ. Ακόμη, διαγράφονται αυτοδίκαια από τους παραπάνω καταλόγους και οι αλλοδαποί σε βάρος των οποίων είχε επιβληθεί το μέτρο της δικαστικής απέλασης, όταν οι ίδιοι έλαβαν στη συνέχεια άδεια παραμονής βάσει της νομοθεσίας που αφορά στην είσοδο και παραμονή αλλοδαπών στην Ελλάδα. Παρά την πάγια «νομολογία» της Αρχής στα δύο παραπάνω θέματα, η Διεύθυνση Αλλοδαπών της Ελληνικής Αστυνομίας, απορρίπτει ρητώς ή σιωπηρώς τα σχετικά αιτήματα των αλλοδαπών. Η πρακτική αυτή έχει ως αποτέλεσμα αφενός μεν την επιβάρυνση του έργου της Αρχής και αφετέρου τη μεγαλύτερη ταλαιπωρία των ενδιαφερομένων.

7. Στοιχεία Βιομετρίας

Η χρήση βιομετρικών συστημάτων, η επεξεργασία δηλαδή στοιχείων βιομετρίας (όπως για παράδειγμα δακτυλικών αποτυπωμάτων, ίριδας οφθαλμού, γεωμετρίας προσώπου, σχήματος παλάμης ή δακτύλου) με σκοπό την αυτόματη αναγνώριση και/ή επαλήθευση της ταυτότητας ενός φυσικού προσώπου, απασχόλησε την Αρχή και το 2008 όχι τόσο λόγω του αριθμού των εισερχομένων προσφυγών και ερωτημάτων αλλά λόγω της έντονης επέμβασης που συνεπάγεται η χρήση τέτοιων συστημάτων στην προσωπικότητα και στην ιδιωτική ζωή των προσώπων.

Η Αρχή, συνεπής προς τη μέχρι σήμερα νομολογία της για τη χρήση βιομετρικών μεθόδων σε εξαιρετικές περιπτώσεις, δέχθηκε σε μία μόνο περίπτωση τη χρησιμοποίηση με περιορισμούς του δακτυλικού αποτυπώματος των εργαζομένων σε τμήμα Τράπεζας που διακινεί μεγάλα κεφάλαια.

Την Αρχή απασχόλησε, επίσης, και η επεξεργασία στοιχείων βιομετρίας (γεωμετρίας προσώπου) μέσω του νέου συστήματος εισόδου – εξόδου πελατών της Εθνικής Τράπεζας, το οποίο εγκαταστάθηκε με σκοπό την πρόληψη και αποτροπή εγκληματικών ενεργειών καθώς και την προστασία του συναλλακτικού κοινού και του προσωπικού. Από τους ελέγχους που διενεργήθηκαν το 2008 προέκυψε ότι δεν πρόκειται για γνήσιο βιομετρικό σύστημα, καθώς δεν γίνεται αναγνώριση της ταυτότητας των εισερχομένων προσώπων. Ειδικότερα, τα χαρακτηριστικά της γεωμετρίας του προσώπου του ατόμου που εισέρχεται στην τράπεζα, όπως αυτά εξάγονται από την ψηφιακή φωτογραφία που λαμβάνει το σύστημα, συγκρίνονται με σύνολα προτύπων χαρακτηριστικών, προκειμένου να ελεγχθεί εάν ο εισερχόμενος έχει ακάλυπτα τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, δεν φέρει, δηλαδή, κράνος, μάσκα, μαύρα γυαλιά κλπ. Σε αυτή την περίπτωση η Αρχή με απόφασή της, που εκδόθηκε το 2009, έκρινε ότι λόγω έλλειψης μελετών συγκριτικών της αποτελεσματικότητας των διαφόρων συστημάτων θυρών ασφαλείας δεν μπορεί αποφανθεί για τη νομιμότητα της συγκεκριμένης επεξεργασίας, καθώς δεν μπορεί να διαμορφώσει ασφαλή κρίση για το εάν με βάση τις αρχές της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας ο ίδιος σκοπός θα μπορούσε να επιτευχθεί με ηπιότερα μέσα και όχι με την επεξεργασία στοιχείων βιομετρίας. Έτσι επέτρεψε τη δοκιμαστική εφαρμογή του νέου συστήματος σε περιορισμένο αριθμό καταστημάτων της Εθνικής για ένα έτος προκειμένου να εξαχθούν συγκριτικά στοιχεία.

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Κατά το προηγούμενο έτος η Αρχή υιοθέτησε τα ακόλουθα οργανωτικά μέτρα:

1. Με τροποποίηση του εσωτερικού κανονισμού ιδρύθηκε Τμήμα που λειτουργεί παράλληλα με την Ολομέλεια. Το Τμήμα επιλαμβάνεται κυρίως αιτήσεων χορηγήσεως άδειας τήρησης αρχείου με ευαίσθητα δεδομένα, αιτήσεων διαγραφής αλλοδαπών από το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν και από τον Εθνικό Κατάλογο Ανεπιθύμητων Αλλοδαπών, καθώς και υποθέσεων που δεν θέτουν νέα νομικά ζητήματα.

2. Κατανεμήθηκε ατύπως το επιστημονικό προσωπικό της Αρχής σε τέσσερα Γραφεία, τα οποία χειρίζονται συγκεκριμένα θεματικά αντικείμενα. Μέλη της Αρχής έχουν αναλάβει καθήκοντα επόπτη σε κάθε Γραφείο. Εφόσον επιτύχει η δοκιμαστική εφαρμογή του μέτρου, θα επακολουθήσει τροποποίηση του οργανωτικού σχήματος της Αρχής (Π.Δ. 207/1998).

3. Προκηρύχθηκε διαγωνισμός για την πλήρωση των πέντε κενών θέσεων. Ο διαγωνισμός έληξε και αναμένεται ο διορισμός των επιτυχόντων. Επίσης διατέθηκαν στην Αρχή από το πρόγραμμα stage του ΟΑΕΔ έξι εκπαιδευόμενοι, οι οποίοι επικουρούν προσωρινώς τα Τμήματα Επικοινωνίας και Διοικητικού.

Ωστόσο τα οργανωτικά αυτά μέτρα δεν πρόκειται να επιλύσουν το πρόβλημα της επίκαιρης ανταπόκρισης της Αρχής στον όγκο των εισερχομένων υποθέσεων που ανέρχεται ετησίως περίπου σε 3.000. Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται οι προσφυγές – καταγγελίες, ερωτήματα, γνωστοποιήσεις αρχείων και αιτήσεις διαγραφής αλλοδαπών από το σύστημα Schengen και τον Εθνικό κατάλογο ανεπιθύμητων προσώπων. Δεν συνυπολογίζονται οι ενέργειες σε 5.000 περίπου εισερχόμενα έγγραφα που αφορούν αλληλογραφία των εισηγητών για την επεξεργασία των υποθέσεων και των διοικητικών υπαλλήλων για θέματα της αρμοδιότητας των Τμημάτων Επικοινωνίας και Διοικητικού. Περαιτέρω δεν αποτυπώνεται σε αριθμούς ο συνολικός όγκος εργασίας στην Αρχή, η οποία μεταξύ άλλων, μετέχει σε διάφορα ευρωπαϊκά και διεθνή όργανα με αντικείμενο την προστασία των προσωπικών δεδομένων, διενεργεί διοικητικούς ελέγχους στις τεχνολογικές υποδομές του υπεύθυνου επεξεργασίας, μετέχει σε νομοπαρασκευαστικές επιτροπές και απαντά σε ηλεκτρονικά ή προφορικά ερωτήματα των πολιτών και των υπεύθυνων επεξεργασίας. Είναι προφανές ότι αν δεν υπάρξει γενναία αύξηση των οργανικών θέσεων με παράλληλη μείωση του αριθμού των ατομικών περιπτώσεων με τις οποίες απασχολείται η Αρχή, δεν διαγράφονται αισιόδοξες προοπτικές για την αποτελεσματική εκπλήρωση της αποστολής της.

Πάντως η Αρχή έχει ήδη υποβάλει πρόταση για το διπλασιασμό των οργανικών θέσεων σε χρονικό ορίζοντα τριών ετών. Η πρόταση έτυχε της θετικής γνώμης του Υπουργού Εσωτερικών και αναμένεται η αντίδραση του Υπουργού Οικονομικών, ο οποίος έχει κατά νόμο την αποφασιστική αρμοδιότητα για την σύσταση θέσεων στις ανεξάρτητες αρχές.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι διεθνείς τάσεις και οι διαπιστώσεις με βάση τα στοιχεία της Ετήσιας Έκθεσης 2008 οδηγούν σε μια σειρά συμπερασμάτων και προτεινόμενων δράσεων για την αποτελεσματικότερη προστασία των προσωπικών δεδομένων.

1. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο απαιτείται μελέτη για τυχόν τροποποιήσεις του θεσμικού πλαισίου ώστε αυτό να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του 21ου αιώνα, με δεδομένο ότι από το στατικό μοντέλο επεξεργασίας περνούμε σταδιακώς στο μοντέλο της διασυνοριακής, διάχυτης, σε ορισμένες περιπτώσεις άδηλης, καθώς και πολυεπίπεδης επεξεργασίας. Ως παράδειγμα αναφέρω τα νέα ψηφιακά εργαλεία (μηχανές αναζήτησης, RFIDs, βιομετρία, υπηρεσίες γεωχωρικού εντοπισμού κ.α.), τις τεχνολογίες διάχυτου υπολογισμού, τα ιστολόγια και τις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης (όπως το Facebook), οι οποίες δεν αποτελούν απλώς υπηρεσίες διασκέδασης αλλά χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών μοντέλων και μοντέλων συμμετοχικής δημοκρατίας. Επίσης, το καθεστώς της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας αναδεικνύει καινοφανή επιχειρηματικά μοντέλα που με τη σειρά τους οδηγούν σε νέες μορφές επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων. Υπό αυτές τις συνθήκες ορισμένες έννοιες, όπως του υπευθύνου επεξεργασίας, των προσωπικών δεδομένων κλπ. χρήζουν αναθεώρησης. Τέλος, η νέα Συνθήκη της Λισαβώνας απαιτεί επανεξέταση των προϋποθέσεων νόμιμης επεξεργασίας ώστε με την κατάργηση των τριών πυλώνων της Ε.Ε. το επίπεδο της προστασίας των προσωπικών δεδομένων να ισχύσει και στον ευρύτερο τομέα της εθνικής και δημόσιας ασφάλειας. Ωστόσο μέχρι την τροποποίηση του ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου απαιτείται η εξάντληση των ορίων για εύλογη και ομοιόμορφη –σε ευρωπαϊκό επίπεδο- εφαρμογή του ισχύοντος δικαίου έτσι ώστε να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι νέες προκλήσεις. Στο πλαίσιο αυτό η Αρχή αφενός συμβάλλει στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών θέσεων αφετέρου ακολουθεί τις απόψεις που διαμορφώνει το συλλογικό όργανο της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29.

2. Οι τεχνολογικές λύσεις που επιλέγονται τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από το δημόσιο τομέα θα πρέπει να υποστηρίζουν την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να αντιληφθεί ότι η προστασία των προσωπικών δεδομένων δεν αποτελεί εμπόδιο στις συναλλαγές αλλά πτυχή της αειφόρου ανάπτυξης, μέτρο κοινωνικής ευθύνης και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να προάγει την επιλογή τεχνολογικών λύσεων που κατά το δυνατό συνδυάζουν την προστασία των προσωπικών δεδομένων με τις ανάγκες της δημόσιας διοίκησης σε πληροφορία ώστε να εκτελεί τις αρμοδιότητές της. Τέτοιες τεχνολογικές λύσεις υπάρχουν και είναι εφικτές με μεγαλύτερο μεν οικονομικό κόστος αλλά με σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα.

3. Ειδικότερα, όσον αφορά στα μέτρα για τη δημόσια ασφάλεια θα ήθελα επιπλέον να επισημάνω την ανάγκη σεβασμού από την Πολιτεία των γενικών αρχών του δικαίου, ότι δηλαδή ένα μέτρο που περιορίζει τα ατομικά δικαιώματα πρέπει να υπακούει στην αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή να είναι πρόσφορο και πραγματικά αναγκαίο, όχι απλώς χρήσιμο, για την επίτευξη της δημόσιας ασφάλειας και βεβαίως να θεσπίζεται με νόμο. Αυτές οι γενικές αρχές αποτυπώνονται στις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, και ο σεβασμός τους αποτελεί πλέον καταγεγραμμένο στόχο της ελληνικής δημόσιας διοίκησης στο πρόγραμμα για τη «Διοικητική Μεταρρύθμιση».

4. Όπως ελέχθη η διαχείριση από τη Δημόσια Διοίκηση των αιτημάτων πρόσβασης σε δημόσια έγγραφα δημιουργεί συγκρούσεις και σημαντική ενασχόληση στην Αρχή αλλά και σε άλλες ανεξάρτητες αρχές. Η δημόσια διοίκηση διστάζει ή και δυστροπεί να εφαρμόσει ευθέως το νόμο. Είναι όμως αληθές ότι η παράλληλη ισχύς διαφορετικών ρυθμίσεων (Κώδικας Διοικ. Διαδικασίας, Οργανισμός Δικαστηρίων, για την εισαγγελική παραγγελία, ν.2472/97 και επί μέρους νομοθετήματα) δημιουργεί δυσχέρειες στην ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή της νομοθεσίας. Δεν αρκεί, όπως προβλέπεται, η διοικητική κωδικοποίηση των ισχυουσών διατάξεων, αλλά απαιτείται νέα εναρμονισμένη νομοθετική ρύθμιση.

5. Η υπερδεκαετής εφαρμογή του ιδρυτικού νόμου της Αρχής έχει καταδείξει την ανάγκη τροποποιήσεων με στόχο την αποτελεσματικότερη λειτουργία της. Επιβάλλεται, μεταξύ άλλων, να μελετηθούν μεταρρυθμίσεις στη σύνθεση και στις αρμοδιότητες του συλλογικού οργάνου των μελών και του προσωπικού της Γραμματείας της Αρχής, να αναθεωρηθούν ουσιαστικές διατάξεις για την στάθμιση συγκρουόμενων εννόμων αγαθών, να απλουστευθούν διαδικασίες που δημιουργούν γραφειοκρατική επιβάρυνση, να προσδιορισθούν τα κριτήρια προτεραιοτήτων κατά την έρευνα υποθέσεων, να αναθεωρηθεί το πλαίσιο των εξουσιοδοτήσεων για την έκδοση κανονιστικών πράξεων και να μεταβληθεί το βαθμολογικό και μισθολογικό καθεστώς των ελεγκτών.

Προς τούτο πρέπει να συσταθεί ομάδα εργασίας ή νομοπαρασκευαστική επιτροπή με στελέχη της Αρχής και εξωτερικούς εμπειρογνώμονες που θα καταρτίσει το πρώτο προσχέδιο νόμου. Η απασχόληση των ολιγάριθμων ελεγκτών με την τρέχουσα εργασία δεν έχει επιτρέψει την έναρξη της σχετικής διαδικασίας.

1. Ανεξάρτητα από την τροποποίηση του ιδρυτικού νόμου, πρέπει να γίνει δεκτή η υποβληθείσα πρόταση για το διπλασιασμό των οργανικών θέσεων σε μία τριετία. Με την παρούσα οργανική σύνθεση του προσωπικού η Αρχή αδυνατεί να ανταποκριθεί στην αποστολή της. Παράλληλα πρέπει να επεκταθεί το καθεστώς πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης, που ισχύει για τον Πρόεδρο , σε τέσσερα ακόμη μέλη της Αρχής.

2. Όπως αναφέρεται και στην προηγούμενη ετήσια έκθεση, η Αρχή οφείλει να αναπτύξει περισσότερο την προληπτική δράση της. Απαιτείται η έκδοση νέων οδηγιών και αναθεώρηση των παλαιών, διενέργεια περισσότερων διοικητικών ελέγχων, εκπόνηση ειδικών μελετών και κωδίκων δεοντολογίας στις νέες τεχνολογίες σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς κάθε τομέα. Προς το παρόν η προληπτική δραστηριότητα είναι περιορισμένη λόγω ελλείψεως του αναγκαίου ανθρώπινου δυναμικού. Η παραμέληση του προληπτικού και ρυθμιστικού ρόλου της Αρχής έχει ως αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό της στην εξέταση ατομικών παραπόνων και την αδυναμία της να είναι αποτελεσματική σε συλλογικό επίπεδο.

Ο Πρόεδρος

Χρίστος Γεραρής